Lý giải nguyên nhân "Hạn bà chằn" gây nắng nóng gay gắt giữa mùa mưa ở TP.HCM

Những ngày qua, thời tiết ở TP.HCM và nhiều tỉnh thành Nam Bộ trở nên nắng nóng, nhiệt độ tăng cao dù đang trong mùa mưa. Việc thời tiết thay đổi liên tục, mấy ngày trước mưa liên tục, bỗng nhiên trời thay đổi đột ngột chuyển sang nắng nóng gay gắt được nhân gian gọi là “hạn bà chằn” - một đọt nắng nóng giữa mùa mưa.

Lý giải hiện tượng “hạn bà chằn” ở Nam Bộ 

Hạn bà chằn là gì?

Hạn bà chằn là cụm từ dân gian sử dụng để nói về các đợt nắng nóng khô hạn xảy ra vào mùa mưa ở miền Nam.

Hạn bà chằn còn được gọi là hạn lệ, hạn bông tranh. 

Theo từ điển từ ngữ Nam Bộ (Huỳnh Công Tín, NXB Khoa học xã hội, 2007), hạn bà chằn là từ ngữ dân gian, được sử dụng trong ngành khoa học khí tượng thủy văn. Đây là hiện tượng chỉ sự hạn hán xảy ra trong mùa mưa, nắng gay gắt và nhiều ngày không có mưa.

Theo từ điển Bách khoa Việt Nam (NXB Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2002) định nghĩa hạn bà chằn là đợt hạn trong mùa mưa ở ĐB.SCL. Hiện tượng xảy ra do ảnh hưởng của cao áp Thái Bình Dương, gió Đông Nam đẩy lùi gió Tây gây ra các đợt hạn hán. 

Hiện tượng hạn bà chằn không có gì bất thường, xảy ra hằng năm ở các tỉnh thành Nam Bộ, thậm chí có thể xuất hiện ở Tây Nguyên và miền Trung. 

• Các đợt khô hạn liên tục từ 5-10 ngày trong mùa mưa

• Thường bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 11

• Thời điểm xuất hiện hạn bà chằn nhiều nhất là vào tháng 8

Hạn bà chằn là hiện tượng thời tiết không có gì bất thường

Nguyên nhân gây ra “hạn bà chằn”

Hiện tượng "hạn bà chằn" được tạo thành bởi sự kết hợp giữa các yếu tố: 

• Sự kết hợp giữa áp cao cận nhiệt đới từ Thái Bình Dương mở rộng về phía đất liền và áp thấp nóng từ phía Tây khiến mây giảm, bức xạ mặt trời gia tăng và lượng mưa giảm rõ rệt. 

• Gió mùa Tây Nam – nguồn mang hơi ẩm chủ yếu vào mùa mưa – bị suy yếu hoặc rút lui, tạo điều kiện cho gió Đông Nam khô nóng hoạt động. 

Hệ quả là khu vực Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long phải trải qua thời tiết khô hạn ngay trong cao điểm mùa mưa.

Hiện tượng hạn bà chằn vào mùa mưa

Ảnh hưởng của hạn bà chằn

“Hạn bà chằn” thường xuất hiện đúng vào giai đoạn lúa hè thu trổ đòng – thời điểm cây lúa cần nhiều nước nhất. 

Do nắng nóng kéo dài và độ ẩm thấp, nước bốc hơi nhanh khiến lúa dễ bị héo úa, rễ bị thối do phèn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất vụ mùa.

Hiện tượng này cũng làm đất khô cứng, nứt nẻ, mực nước sông giảm mạnh, dẫn đến tình trạng thiếu nước tưới tiêu và sinh hoạt, đặc biệt nghiêm trọng đối với các hộ dân ở vùng xa sông, suối lớn.

Hạn bà chằn ảnh hưởng đến quá trình lúa phát triển

Về sức khỏe, trong thời gian xảy ra “hạn bà chằn”, thời tiết nắng gắt, ít mưa, nhiệt độ cao – có nơi vượt ngưỡng 35 độ C – dễ gây sốc nhiệt, say nắng. 

Đồng thời, chỉ số bức xạ UV trong những ngày này cũng tăng cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe, đặc biệt là da và mắt.

Biến đổi khí hậu và tầm nhìn tương lai

Nhiều nghiên cứu khí hậu trên thế giới cho thấy biến đổi khí hậu đang khiến thời tiết ngày càng trở nên cực đoan và khó lường. 

Những đợt nắng nóng bất thường xuất hiện giữa mùa mưa như hiện tượng “hạn bà chằn” tại Việt Nam không còn là hiện tượng hiếm gặp. 

Thay vào đó, chúng đang xuất hiện thường xuyên hơn, kéo dài hơn và có cường độ gay gắt hơn.

Với xu hướng nhiệt độ toàn cầu tiếp tục gia tăng, tình trạng khô hạn ngắn ngày trong mùa mưa sẽ trở nên nghiêm trọng hơn, đe dọa sản xuất nông nghiệp, sức khỏe cộng đồng và nguồn nước sinh hoạt. 

Biến đổi khí hậu gia tăng

Theo các kịch bản dự báo khí hậu đến cuối thế kỷ 21, mùa mưa ở khu vực nhiệt đới như Việt Nam có thể sẽ rút ngắn, trong khi nhiệt độ trung bình tiếp tục tăng. 

Điều này đồng nghĩa với việc người dân sẽ phải đối mặt nhiều hơn với các đợt nắng nóng bất thường ngay trong mùa mưa, thời gian kéo dài và gây thiệt hại nghiêm trọng hơn nếu không có sự chuẩn bị phù hợp.

Chính vì thế, chính quyền và cộng đồng cần có sự chủ động ứng phó để hạn chế thiệt hại và thích ứng tốt hơn trước những biến đổi khắc nghiệt của tự nhiên.