Nguyên nhân sạt lở đất? Biện pháp ứng phó khi ở khu vực nguy cơ sạt lở

Nguyên nhân sạt lở đất có thể bắt nguồn từ yếu tố tự nhiên và con người, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và đời sống. Mưa lớn, động đất, địa hình dốc kết hợp với nạn phá rừng, khai thác khoáng sản quá mức là những tác nhân chính làm gia tăng nguy cơ sạt lở. 

Tìm hiểu các yếu tố gây sạt lở đất

Sạt lở đất là gì?

Sạt lở đất là hiện tượng xảy ra khi có một khối đá hoặc một địa tầng hoặc những khối mảnh vụn của đất đá rời rạc trượt xuống một triền núi hoặc đồi, thậm chí một địa tầng.

Theo định nghĩa của Cơ quan Khảo sát địa chất Mỹ (USGS) và Cơ quan Khảo sát địa chất Anh (BGS), sạt lở đất là sự dịch chuyển khối lượng lớn vật chất như đất, đá hoặc mảnh vụn, xuống một độ dốc.

Khi trọng lực tác động lên một sườn dốc vượt quá lực cản của sườn dốc, sườn dốc sẽ bị trượt và gây ra sạt lở.

Định nghĩa sạt lở đất

Hiện tượng sạt lở đất có khả năng xảy ra ở bất cứ nơi nào, từ thành phố, thị trấn cho tới các khu đồi núi cao. 

USGS phân loại sạt lở đất thành 5 dạng dịch chuyển theo độ dốc, bao gồm lật, sụt lún, lan rộng, trượt và chảy. Còn BGS lại chia thành 4 dạng là lât, sụt, trượt (tịnh tiến và quay tròn) và chảy.

Nguyên nhân sạt lở đất

Nguyên nhân sạt lở đất thường bắt nguồn từ những tác động của ngoại lực vào khối đất đá trên đỉnh đồi, mái dốc khiến đất đá vỡ ra và lăn xuống với vận tốc lớn.

Tuy nhiên, đa số các vụ sạt lở hiện nay là do con người đang khai thác rừng quá mức.

Địa chất

Sạt lở đất do địa chất

Về địa chất, các đặc tính của đất đá như độ cứng, độ bền và cấu trúc địa tầng đóng vai trò quan trọng trong việc gây sạt lở. 

Khi đất hoặc đá có cấu trúc yếu, dễ bị nứt gãy, khu vực đó trở nên dễ bị sạt lở hơn, đặc biệt dưới tác động của các yếu tố ngoại lực như mưa lớn hoặc động đất.

Hình thái địa tầng

Hình thái địa tầng, bao gồm cấu trúc đất đá và thảm thực vật, cũng ảnh hưởng đến nguy cơ sạt lở. 

Việc mất thảm thực vật do cháy rừng, hạn hán hoặc chặt phá rừng làm suy yếu khả năng giữ đất của rễ cây, khiến đất dễ bị trượt xuống khi có tác động ngoại lực.

Hoạt động của con người

Tàn phá rừng bừa bãi có thể gây sạt lở đất

Hoạt động của con người như phá rừng, xây dựng công trình trên sườn dốc và canh tác nông nghiệp không hợp lý làm tăng nguy cơ sạt lở. 

Những hành động này làm suy yếu cấu trúc đất, giảm khả năng chống chịu trước các yếu tố tự nhiên gây sạt lở.

Đặc biệt, các công trình dân dụng, công nghiệp trên triền dốc, triền núi trực tiếp làm suy yếu cấu trúc đất, gia tăng khả năng xảy ra sạt lở trong tương lai.

Mưa lớn

Mưa lớn là một nguyên nhân sạt lở đất khác. Lượng mưa lớn làm tăng độ ẩm trong đất, giảm ma sát và độ bền của đất đá, dẫn đến mất ổn định và gây sạt lở.

Đặc biệt, mưa kéo dài hoặc mưa với cường độ lớn trong thời gian ngắn có thể gây ra sạt lở nghiêm trọng.

Mưa lớn kéo dài cũng là nguyên nhân gây sạt lở đất

Hậu quả do sạt lở đất

Hiện tượng sạt lở đất có diễn biến nhanh và bất ngờ, gây ra tỷ lệ thương tích và thiệt mạng cao do nước và các mảnh vụn chảy xiết.

Hàng năm, thế giới ghi nhận hàng nghìn người tử vong do sạt lở đất. Ở nước ta, cơn bão số 3 năm 2024 đã gây ra mưa bão, sạt lở đất, sập cầu, lũ quét,... làm 233 người chết và 103 người mất tích.  

Ngoài ra, nhiều trường học, trụ sở, cửa hàng bị hư hỏng, tốc mái và rất nhiều cột viễn thông, biển quảng cáo, trạm phát sóng di động bị gãy đổ.

Hậu quả sạt lở đất

Đặc biệt, sạt lở đất còn ảnh hưởng đến hệ thống y tế và dịch vụ thiết yếu như điện, nước, khí đốt,... Điều này có thể gây ra bệnh tật hoặc thương tích do người dân chịu ảnh hưởng của sạt lở đất.

Sạt lở đất ở Việt Nam thường diễn ra ở vùng trung du miền núi và gây thiệt hại về vật nuôi, gia súc, gia cầm. 

Biện pháp phòng chống sạt lở đất

Sạt lở đất là một mối đe dọa nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Để giảm thiểu rủi ro, cần có những biện pháp phòng chống trước, trong và sau khi sự cố xảy ra.

Làm gì khi ở khu vực có nguy cơ sạt lở đất

Trước hết, người dân cần theo dõi các bản tin cảnh báo từ cơ quan chức năng hoặc các website thời tiết như ThoiTiet24h và quan sát dấu hiệu bất thường như nứt đất, cây cối nghiêng đổ hoặc nước chảy đục.

Làm gì khi ở khu vực có nguy cơ sạt lở đất

Nên gia cố nền đất, trồng cây giữ đất, và hạn chế xây dựng nhà ở trên sườn dốc không ổn định. Ngoài ra, chuẩn bị sẵn kế hoạch sơ tán, đồ dùng thiết yếu và các phương án thoát hiểm trong trường hợp khẩn cấp.

Làm gì khi đang có sạt lở đất

Khi phát hiện đất đá bắt đầu trượt xuống, người dân cần thực hiện các biện pháp sau để đảm bảo an toàn:

• Nhanh chóng rời khỏi khu vực nguy hiểm: Di chuyển ngay lập tức theo hướng vuông góc với dòng sạt lở, tránh chạy xuống dốc vì đất đá có thể trượt theo dòng chảy.

• Tìm nơi trú ẩn an toàn: Nếu không kịp thoát, hãy tìm một vị trí vững chắc như gầm bàn, góc tường hoặc nơi có kết cấu kiên cố để giảm nguy cơ bị chôn vùi.

Cần nhanh chóng tìm nơi trú ẩn an toàn

• Báo động cho người xung quanh: Hét to, gõ vật cứng hoặc sử dụng còi báo động để cảnh báo những người khác rời khỏi khu vực nguy hiểm kịp thời.

• Bảo vệ cơ thể: Nếu bị cuốn vào dòng sạt lở, hãy dùng tay che đầu, cố gắng giữ cơ thể nổi trên bề mặt đất đá để tránh bị vùi lấp hoàn toàn.

• Gọi cứu hộ nếu có thể: Ngay khi có cơ hội an toàn, hãy liên hệ với chính quyền địa phương hoặc lực lượng cứu hộ để được hỗ trợ kịp thời.

Đọc thêm: Lũ ống là gì?

Làm gì sau khi xảy ra sạt lở đất?

Sau khi sạt lở kết thúc, cần tránh quay lại khu vực bị ảnh hưởng ngay lập tức do nguy cơ tiếp tục sụt lún. 

Hãy thông báo cho chính quyền địa phương, hỗ trợ tìm kiếm người bị nạn nếu có thể, và kiểm tra mức độ an toàn trước khi quay lại nhà cửa. 

Bên cạnh đó, người dân nên tham gia khắc phục hậu quả, gia cố lại đất và thực hiện các biện pháp phòng ngừa để giảm nguy cơ xảy ra sạt lở trong tương lai.

Làm gì sau khi xảy ra sạt lở đất?

Tạm kết

Sạt lở đất là một hiện tượng thiên tai nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu nắm được nguyên nhân sạt lở đất và chủ động phòng ngừa, nâng cao nhận thức và có kế hoạch ứng phó phù hợp, chúng ta có thể giảm thiểu rủi ro từ thảm họa này. Hãy luôn theo dõi thông tin cảnh báo, thực hiện các biện pháp gia cố đất và sẵn sàng sơ tán khi cần thiết để bảo vệ bản thân và cộng đồng.